آیه 47 سوره قصص

وَ لَوْ لا أَنْ تُصِيبَهُمْ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ (47)

«1» عيون اخبار الرّضا عليه السّلام، ج 1، ص 222- 221، ادامه روايت 30.

جلد 10 - صفحه 150

وَ لَوْ لا أَنْ تُصِيبَهُمْ مُصِيبَةٌ: و گر نه آن بودى كه به ايشان رسيدى عقوبتى، بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ‌: به سبب آنچه پيش فرستاده دستهاى ايشان، يعنى به عملهاى قبيحه ايشان از شرك و كفر و ظلم و ساير معاصى. فَيَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولًا: اى پروردگار ما چرا نفرستادى بسوى ما پيغمبرى كه فرمان به ما آوردى، فَنَتَّبِعَ آياتِكَ‌: پس پيروى كنيم آيات و احكام تو را و تصديق رسول تو را نمائيم، وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ‌: و بوديم از گرويدگان به تو و رسول تو (جواب «لو لا» اى اول كه امتناعيه است محذوف باشد) يعنى اگر نه آنست كه به وقت حلول عذاب حجت آوردندى كه پيغمبرى به ما نيامد و ما را به حق دعوت نكرد، هر آينه به تعجيل، عذاب بر ايشان مى‌فرستاديم. پس به جهت قطع عذر ايشان و الزام حجت بر آنها، تو را به رسالت بر ايشان فرستاديم و عذاب را تأخير نموديم تا نزد نزول عذاب كه واقعه بدر و غير آن، يا عذاب آخرت، حجتى و عذرى نداشته باشند.

وَ لَوْ لا أَنْ تُصِيبَهُمْ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ (47) فَلَمَّا جاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا لَوْ لا أُوتِيَ مِثْلَ ما أُوتِيَ مُوسى‌ أَ وَ لَمْ يَكْفُرُوا بِما أُوتِيَ مُوسى‌ مِنْ قَبْلُ قالُوا سِحْرانِ تَظاهَرا وَ قالُوا إِنَّا بِكُلٍّ كافِرُونَ (48) قُلْ فَأْتُوا بِكِتابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدى‌ مِنْهُما أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (49) فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (50)

ترجمه‌

و اگر نه آن بود كه ميرسد آنانرا مصيبتى بسبب آنچه پيش فرستاد دستهاشان پس ميگويند پروردگار ما چرا نفرستادى بسوى ما رسولى تا پيروى كنيم آيتهاى تو را و بوده باشيم از گروندگان نميفرستاديم تو را

پس چون آمد آنها را حق از نزد ما گفتند چرا داده نشد باو مانند آنچه داده شد بموسى آيا كافر نشدند بآنچه داده شد بموسى از پيش گفتند دو سحر پشتيبان هم شدند و گفتند همانا ما بهمه كافريم‌

بگو پس بياوريد كتابى از نزد خدا كه آن هدايت كننده‌تر باشد از آندو كه پيروى كنم از آن اگر هستيد راستگويان‌

پس اگر اجابت نكردند تو را پس بدان جز اين نيست كه پيروى ميكنند خواهشهاشان را و كيست گمراه‌تر از آنكه پيروى كند خواهش خود را بدون هدايتى از خدا همانا خدا هدايت نميكند گروه ستمكاران را.

تفسير

خداوند متعال انبياء عظام را براى دو منظور ارسال فرموده يكى هدايت مردم بوسائل سعادت ديگر قطع عذر آنها و اتمام حجت و در آيات سابقه اشاره بمنظور اول شده بود و در اين آيه بيان غرض اخير را فرموده باين تقريب كه اگر نبود آنكه چون ميرسيد بمردم نتايج سوء و عقوبات اعمال ناشايسته آنها

جلد 4 صفحه 195

در دنيا و آخرت ميگفتند پروردگارا چرا پيغمبرى براى ما نفرستادى كه آيات تو را بما برساند و ما متابعت نمائيم و تصديق كنيم من تو را برسالت بسوى آنها نميفرستادم ولى چون جاى عذر براى آنها باقى ميماند فرستادم كه باقى نماند و حجت از ما بر آنها تمام شود و بنابراين جواب لولا محذوف و اين در كلام عرب معمول است و بعدا فرموده ولى مع الاسف چون آمد براى هدايت و ارشاد آنها آيات حقه بتوسط پيغمبر بر حق از نزد حق كه مائيم گفتند چرا مانند تورية موسى يكجا و مقرون بمعجز عصا و يد بيضاء نيامد در صورتى كه اين قبيل مردم حق ناپذير و بهانه‌گير در آنزمان بتورية ايمان نياوردند و در اينزمان چون آيات قرآن را كه مطابق با تورية بود شنيدند گفتند دو سحر و كلام باطل فريبنده از هم پشتيبانى و تأييد كردند و ما بهر دو بلكه بتمام كتبى كه ميگويند سماوى است بى‌اعتقاديم و هيچيك را قبول نداريم چون روى سخن ظاهرا با مشركين مكه است نه اهل كتاب كه يهود و نصارى و مجوس باشند و بعضى گفته‌اند مراد از سحران دو ساحر است و براى مبالغه تعبير بسحر شده مانند عدل كه بر عادل مبالغة اطلاق ميشود و مقصودشان حضرت موسى و رسول خاتم صلى اللّه عليه و آله بوده و بعضى گفته‌اند مرادشان موسى و هارون بوده و قمى ره اينمعنى را تأييد نموده است و بعضى ساحران قرائت نموده‌اند و بنابراين يكى از دو معناى اخير متعيّن است و مؤيّد معناى اول و قرائت مشهوره آنستكه خداوند به پيغمبر خود فرموده بگو بآنها پس بياوريد كتابى از نزد خدا كه بيشتر موجب هدايت باشد از تورية و قرآن تا من متابعت آنرا نمايم اگر شما راست ميگوئيد كه ما طالب حق و حقيقت ميباشيم چون بمعناى اول كاملا جواب با گفتار آنها مطابق است و بدو معناى اخير بايد بتوجيه منطق شود و بعدا فرموده پس اگر اجابت ننمودند و چنين كتابى نياوردند كه البته نخواهند آورد پس بدانكه آنها فقط تابع هواى نفس و شهوت خودشانند و نميخواهند زير بار حكم خدا و پيغمبرش بروند چون اگر دليلى بر مدّعاى خودشان داشتند اقامه مينمودند و كسى گمراه‌تر نيست از آنانكه متابعت دلخواه و رأى خودشان را نمودند بدون هدايت و راهنماى الهى كه پيغمبر و قرآن و امام عليه السّلام است و اين قبيل مردم بخودشان ستم نمودند كه منغمر در معاصى شدند و از

جلد 4 صفحه 196

هدايت الهى در دنيا و آخرت محروم ماندند و اين سعادت نصيب آنها نشده و از منافع آن بى‌بهره‌اند يا چون بسوء اختيار خودشان را از قابليّت رحمت حق انداخته‌اند خداوند آنها را بحال خود واگذار نموده و از هدايتشان اعراض فرموده و اين معنى اظهر است.

وَ لَو لا أَن‌ تُصِيبَهُم‌ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَت‌ أَيدِيهِم‌ فَيَقُولُوا رَبَّنا لَو لا أَرسَلت‌َ إِلَينا رَسُولاً فَنَتَّبِع‌َ آياتِك‌َ وَ نَكُون‌َ مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ (47)

و ‌اگر‌ نفرستاده‌ بوديم‌ تو ‌را‌ و اصابت‌ ميكرد ‌آنها‌ ‌را‌ مصيبتي‌ ‌از‌ مصائب‌ امم‌ ماضيه‌ و عذاب‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ نازل‌ ميشد بواسطه شرك‌ و كفر و افعال‌ قبيحه‌ و اعمال‌ زشت‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آنها‌ سر زده‌ ‌پس‌ ميگفتند پروردگار ‌ما چرا ارسال‌ نفرمودي‌ بسوي‌ ‌ما رسولي‌ ‌پس‌ ‌ما متابعت‌ ميكرديم‌ فرامين‌ تو ‌را‌ و ميبوديم‌ ‌از‌ مؤمنين‌.

خداوند ‌تا‌ حجت‌ ‌را‌ ‌بر‌ بنده‌گان‌ تمام‌ نكند و راه‌ عذر ‌بر‌ ‌آنها‌ بسته‌ نشود مؤاخذه‌ و عقوبت‌ نميفرمايد و ‌لو‌ عقل‌ حكم‌ ميكند بقبح‌ ‌آنها‌ «و لكن‌ ‌النّاس‌ يستهلون‌ النوم‌ ‌في‌ قضاء الوتر» و عقل‌ بيش‌ ‌از‌ دم‌ حكم‌ نميكند و ‌اينکه‌ اعمال‌ زشت‌ و عقائد فاسده‌ اقتضاء عذاب‌ دارد لذا ميفرمايد وَ ما كُنّا مُعَذِّبِين‌َ حَتّي‌ نَبعَث‌َ رَسُولًا (اسراء ‌آيه‌ 16).

وَ لَو لا ‌لو‌ امتناعيه‌ ‌است‌ و كلمه‌ ‌لا‌ جمله‌ ‌در‌ تقدير ‌است‌ ‌يعني‌ «لولا ارسالك‌» ‌اگر‌ تو ‌را‌ نفرستاده‌ بوديم‌.

أَن‌ تُصِيبَهُم‌ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَت‌ أَيدِيهِم‌ ‌که‌ گفتند ‌از‌ زمان‌ آدم‌ ابو البشر ‌تا‌ زمان‌ بعثت‌ حضرت‌ رسالت‌ هيچ‌ زماني‌ بدتر ‌از‌ زمان‌ ‌بعد‌ ‌از‌ حضرت‌ عيسي‌ ‌تا‌ زمان‌ بعثت‌ حضرت‌ خاتم‌ نبوده‌ ‌که‌ تعبير بدوره‌ جاهليت‌ كردند سر ‌تا‌ سر دنيا ‌را‌ شرك‌ و كفر و فساد احاطه‌ كرده‌ ‌بود‌ يك‌ قسمت‌ مهم‌ طبيعي‌ ‌که‌ اصلا منكر وجود حق‌ و انبياء و دستورات‌ بودند يك‌ قسمت‌ مشركين‌ ‌ يا ‌ بت‌پرست‌ ‌ يا ‌ گاوپرست‌ ‌ يا ‌ ملك‌پرست‌ ‌ يا ‌ جن‌پرست‌ ‌ يا ‌ درخت‌پرست‌ ‌ يا ‌ آتش‌پرست‌ بودند و يك‌ قسمت‌ ‌که‌ ‌خود‌ ‌را‌ متدين‌ بديني‌ ميدانستند و منتسب‌ ‌به‌ نبيي‌ ‌از‌ انبياء بودند مثل‌ مجوس‌ ‌که‌ منتسب‌ بابراهيم‌ بودند آتش‌پرست‌ بودند چون‌ آتش‌ ‌بر‌ ابراهيم‌ سرد و سلامت‌ شد و يهود ‌که‌ عزيز ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ و آدم‌ ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ بلكه‌ ميگفتند نَحن‌ُ أَبناءُ اللّه‌ِ وَ أَحِبّاؤُه‌ُ (مائده‌ ‌آيه‌ 18) و قائل‌ بتجسيم‌ ‌خدا‌ ‌را‌ جسم‌ ميدانستند و ملائكه‌ ‌را‌ دختران‌ ‌خدا‌ ميدانستند نصارا قائل‌ بتثليث‌ اب‌ و ‌إبن‌ و روح‌ القدس‌ فقط موحد اوصياء حضرت‌ ابراهيم‌ (ع‌) و اوصياء

جلد 14 - صفحه 247

عيسي‌ (ع‌) و معدود قليلي‌ ‌از‌ بستگان‌ ‌به‌ ‌آنها‌ ‌براي‌ اينكه‌ زمين‌ خالي‌ ‌از‌ حجت‌ نباشد ‌که‌ دوره‌ ‌آنها‌ ختم‌ شد ‌به‌ بعثت‌ حضرت‌ رسالت‌ و البته‌ تمام‌ ‌آنها‌ استحقاق‌ جميع‌ عقوبات‌ ‌را‌ داشتند ‌اگر‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ عذاب‌ نازل‌ ميشد.

فَيَقُولُوا رَبَّنا لَو لا أَرسَلت‌َ إِلَينا رَسُولًا و اعتذار ميجستند ‌که‌ ‌اگر‌ ارسال‌ ‌رسول‌ فرموده‌ بودي‌.

فَنَتَّبِع‌َ آياتِك‌َ متابعت‌ ميكرديم‌ آيات‌ تو ‌را‌ ‌که‌ انبياء و دستورات‌ ‌آنها‌ ‌باشد‌.

وَ نَكُون‌َ مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ ايمان‌ بتوحيد و بانبياء و بفرامين‌ تو پيدا ميكرديم‌.

]

(آیه 47)- هر روز به بهانه‌ای از حق می‌گریزند! از آنجا که در آیات گذشته سخن از ارسال پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به عنوان انذار کننده و بیم دهنده بود در این آیه به لطفی که بر وجود پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مترتب است اشاره کرده، می‌گوید: «هر گاه ما (پیش از فرستادن پیامبری) آنها را به خاطر اعمالشان مجازات می‌کردیم، می‌گفتند: پروردگارا! چرا رسولی برای ما نفرستادی تا آیات تو را پیروی کنیم و از مؤمنان باشیم» اگر به خاطر این نبود مجازات آنها به جهت اعمال و کفرشان حتی نیاز به ارسال پیامبر نداشت (وَ لَوْ لا أَنْ تُصِیبَهُمْ مُصِیبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ فَیَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ وَ نَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ).

در حقیقت آیه اشاره به این نکته است که راه حق روشن است، و هر عقلی حاکم به بطلان شرک و بت پرستی است، و زشتی بسیاری از اعمال آنها همچون مظالم و ستمها از مستقلات حکم عقل می‌باشد.